KISA YO RELE TORAH?
Torah se yon mo ebre pou di "Enstriksyon", "Ansèyman", Moun ki pa jwif yo ap rele l "Lwa". Premye bagay nou konnen kom Torah se konpilasyon senk premye liv yo nan Bib ebre a, sètadi: liv Jenèz, Levitik, Ekzod. , Nimewo ak Detewonòm. Nan sans sa a, Torah vle di menm bagay ak Pentateuk oswa Senk Liv Moyiz yo. Men Torah pou nou se tout ekri sen yo; epi nap divize l ant Tora ekri ak Torah oral. Lè 5 premye liv Tora a fèt pou rezon litijik, li pran fòm yon woulo Tora (Sefer Torah). Si li se nan fòm yon liv òdinè, li rele yon Choumash epi anjeneral li enprime ak kòmantè rabinik yo nou rele Perushim.
Sepandan, pafwa, mo Tora a ka itilize tou kòm yon sinonim pou tout Bib ebre a oswa Tanakh, nan sans sa a li nap jwenn ladan l pa sèlman senk premye liv yo, men tout 24 liv ki nan Bib ebre a. Finalman, Tora nou tout sans li vle di tout ansèyman transmèt, tout eksplikasyon yo Bondye te bay Moyiz, ak ekri Saj yo, tout kilti Jwif la, ak tout pratik lavi jwif la. Se pati sa a ke yo rekonèt kòm Tora oral la. Se sa ki reprezante nwayo tradisyon espirityèl ak relijye jwif la, Tora a se yon tèm klèman pwòp tèt ou ak yon seri ansèyman ki gen ladan 70 figi ak entèpretasyon potansyèlman enfini, sa ki fè yon definisyon klè Tora enposib.
Sa ki komen ak tout siyifikasyon sa yo, se enpotan pou konnen se ke Tora a se rezon dèyè orijin pèp jwif la: apèl yo nan egzistans la pa Bondye, eprèv yo ak tribilasyon yo, ak alyans yo ak Bondye, ki vle di nou dwe swiv yon fason pou lavi a ki enkòpore nan yon seri nòm moral ak relijye. Sa enkòpore tou obligasyon nou geyen ak lwa sivil la, sa nou Halacha. Tora a tou se non arab nan kontèks li kòm yon liv sakre Islamik ke Mizilman yoi kwè ke Bondye te bay pwofèt yo ak mesaje nan mitan Timoun Pèp Izrayèl la.
Nan literati rabinik yo, mo Tora a toujou divize ant "Tora ki ekri" a ak Tora oral la. Tora oral la konsiste de tout entèpretasyon ak tout anplifikasyon ki, dapre tradisyon rabinik yo, yo te pase de jenerasyon an jenerasyon. Epi kounyè a Torah Oral la enkòpore nan Talmud la ak Midrashim yo. Konpreyansyon nan tradisyon rabinik la se ke tout ansèyman sa yo te jwenn nan mo Tora a. Tout Tora sa a se Bondye ki te ban nou l pa mwayen pwofèt Moyiz la, gen kèk sou mòn Sinayi a ak kèk nan Tant Randevou a, epi tout ansèyman sa yo te ekri. Sa ki lakòz tout Tora ki egziste jodi a.
Dapre ekri nan Midrashim yo, Tout Tora a te kreye anvan kreyasyon mond lan e li te itilize kòm yon modèl pou Kreyasyon an.
Tradisyonèlman, pawòl Tora yo ekri sou yon woulo pa yon sekretè yo rele sofer nan lang ebre. Nap li yon pòsyon soti nan Tora a an piblik omwen yon fwa chak twa jou nan prezans yon kongregasyon. Lekti Tora piblikman se youn nan fondasyon lavi kominote jwif yo.
Siyifikasyon ak Non
Lekti Tora
Mo "Tora" nan lang ebre a soti nan rasin Ora ki nan konjigezon vle di 'gide' oswa 'anseye'. Kidonk, siyifikasyon mo a se "ansèyman", "doktrin" oswa "enstriksyon"; Lè nap rele l "Lalwa" sa ap souvan bay yon move enpresyon. Jwif Alexandryen yo ki te tradui Bib la te itilize mo grèk nomos ki vle di règ, estanda, doktrin, epi pita "lwa." Lè sa a, Bib grèk ak Laten yo te kòmanse koutim pou yo rele Pentateuk la (senk liv Moyiz la) Lalwa. Lòt kontèks tradiksyon nan lang angle a gen ladan koutim, teyori, gid, oswa sistèm.
Premye non premye pati Bib la sanble se "Tora Moyiz la." Men, tit sa a pa jwenn ni nan Tora a li menm, ni nan travay pwofèt literè ki te fèt avan ekzil yo. Li parèt nan Josué ak liv wa yo, men li pa ka di ke li refere a tout corpus la (dapre kritik biblik akademik). Okontrè, li trè posib ke itilizasyon li nan travay apre ekzil yo te gen entansyon konplè. Lòt tit byen bonè, se te "Liv Moyiz la" ak "Liv Tora a", ki sanble se yon kontraksyon nan yon non pi konplè, "Liv Tora Bondye a."
Tora a te kòmanse depi nan kòmansman kreyasyon Bondye a nan mond lan, nan kòmansman pèp Izrayèl la, desandan yo nan peyi Lejip, ak bay Tora a sou mòn Sinayi. Li fini ak lanmò Moyiz, jis anvan pèp Izrayèl la travèse nan tè pwomiz Kana’an an. Gen ansèyman espesifik (obligasyon relijye ak lwa sivil) ki antre nan naratif la, swa yo bay klèman (sa vle di, Dis Kòmandman yo) oswa implicitement entegre nan naratif la (tankou nan Egzòd 12 ak 13 lwa selebrasyon Pak la).
Nan lang ebre, senk liv Tora yo idantifye pa ensip yo nan chak liv; ak non komen angle liv yo sòti nan Septuagint grèk la [sitasyon nesesè] epi yo reflete tèm esansyèl chak liv:
- Bereshit literalman vle di "Nan kòmansman an" — Jenèz, ki soti nan (Jenèz, "Kreyasyon")
- Shemot literalman vle di "Non yo": Egzòd, ki soti nan (Egzòd, "Ale soti")
- Vayikra literalman "Epi li rele" — Levitik yo, ki soti nan mo "Ki gen rapò ak Levit yo").
- Bamidbar literalman vle di "Nan dezè a " - Nimewo
- Devarim literalman vle di "Bagay" oswa "Mo yo" — Detewonòm, ki soti nan fraz "Dezyèm Lwa"
Bereshit / Jenèz
Atik prensipal: Liv Jenèz
Liv Jenèz la se premye liv Tora a. Li ka divize an de pati, istwa prensipal la (chapit 1 a 11) ak istwa a ansyen (chapit 12 a 50). Istwa a byen bonè etabli konsèp otè a (oswa otè yo) sou nati Divinite a ak relasyon limanite a ak kreyatè li a: Bondye kreye yon mond ki bon ak apwopriye pou limanite, men lè moun koripsyon li ak peche, Bondye deside detwi li. kreyasyon li a, sove sèlman Noe ki jis pou retabli relasyon ant moun ak Bondye. Istwa Ansyen an (chapit 12–50) pale sou pre-istwa pèp Izrayèl la, pèp Bondye chwazi a. Sou kòmandman Bondye a, Abraram, desandan Noye a, te vwayaje soti lakay li pou l ale nan peyi Kanaran Bondye te ba l la, kote li te abite antanke pèlren, ansanm ak pitit gason l Izarak ak pitit pitit Jakòb. Non Jakòb chanje an Izrayèl, e grasa Jozèf, pitit gason l 'yo, pitit Izrayèl yo desann nan peyi Lejip, 70 moun nan tout ak fanmi yo, e Bondye pwomèt yo yon avni nan grandè. Jenèz fini ak pèp Izrayèl la nan peyi Lejip, pare pou vini Moyiz ak Egzòd la. Narasyon an ponctue pa yon seri alyans ak Bondye, siksesif etann soti nan tout limanite (alyans la ak Noe) nan yon relasyon espesyal ak yon sèl pèp (Abraram ak desandan li yo atravè Izarak ak Jakòb).
Chemot/Egzòd
Atik prensipal: Liv Egzòd
Liv Egzòd la se dezyèm liv Tora a, imedyatman apre Jenèz. Liv la rakonte ki jan ansyen Izrayelit yo te libere nan esklavaj nan peyi Lejip grasa fòs Jewova, Bondye ki te chwazi pèp Izrayèl la kòm pèp li a. Seyè a fè yon gwo domaj sou moun ki te kaptire l yo atravè lejand kalamite peyi Lejip yo. Avèk pwofèt Moyiz la kòm dirijan yo, yo vwayaje nan dezè a pou rive sou mòn Sinayi a, kote Seyè a pwomèt yo peyi Kanaran an ("Tè pwomiz") an echanj pou fidelite yo. Pèp Izrayèl la antre nan yon alyans ak Jewova ki ba yo lwa li yo ak enstriksyon yo pou yo bati Tant Randevou a, mwayen pou l soti nan syèl la pou l abite avèk yo epi mennen yo nan lagè sen pou yo pran peyi a, epi answit ba yo lapè.
Tradisyonèlman atribiye a Moyiz li menm, etid modèn yo okòmansman konsidere liv la kòm yon pwodwi nan ekzil Babilòn nan (6yèm syèk anvan epòk nou an), nan tradisyon ekri ak oral anvan yo, ak revizyon final yo nan peryòd Pèsik apre ekzil la (5yèm syèk anvan epòk nou an). ). Carol Meyers, nan kòmantè li sou Egzòd, sijere ke li se joui liv ki pi enpòtan nan Bib la, paske li prezante karakteristik ki defini idantite pèp Izrayèl la: souvni yon sot pase ki te make pa difikilte ak chape, yon alyans obligatwa ak Bondye, ki moun ki chwazi. pèp Izrayèl la. , ak etablisman an nan lavi kominote a ak direktiv yo pou antretyen li yo.
Vayikra/Levitik
Atik prensipal: Liv Levitik
Liv Levitik la kòmanse ak enstriksyon pou Izrayelit yo sou fason pou yo sèvi ak Tabènak yo te fèk bati a (Levitik 1–10). Sa a se swiv pa règ yo nan pwòp ak enpwòp (Levitik 11–15), ki gen ladann lwa yo nan labatwa ak bèt yo gen dwa manje (gade tou: Kas hrut), Jou Ekspyasyon an (Levitik 16), ak divès lwa moral ak seremoni pafwa yo rele Kòd Sentete a (Levitik 17-26). Levitik 26 bay yon lis detaye sou rekonpans pou swiv kòmandman Bondye yo ak yon lis detaye pinisyon pou pa swiv yo. Levitik 17 etabli sakrifis yo nan Tabènak la kòm yon òdonans etènèl, men òdonans sa a modifye nan liv apre yo ak e Tanp lan se sèl kote yo pèmèt sakrifis yo.
Bamidbar / Nimewo
Atik prensipal: Liv Resansman
Liv Resansman an se katriyèm liv Tora a. Liv la gen yon istwa long ak konplèks, men fòm final li a se pwobableman akòz yon redaksyon prèt (sa vle di, edisyon) nan yon sous Yawist ki te fèt nenpòt moman nan peryòd la Persik bonè (5yèm syèk anvan epòk nou an). Non liv la soti nan de resansman yo te fè Izrayelit yo.
Liv Nimewo yo kòmanse nan mòn Sinayi, kote Izrayelit yo te resevwa lwa yo ak alyans nan men Bondye e Bondye te etabli tèt li nan mitan yo nan Tanp lan.[35] Travay ki devan yo se pran posesyon Latè pwomiz la. Yo konte moun epi yo fè preparasyon pou rekòmanse mach la. Izrayelit yo te kòmanse vwayaj la, men yo “murmure” akoz difikilte wout la e akoz otorite Moyiz ak Arawon te genyen. Pou zak sa yo, Bondye detwi apeprè 15,000 nan yo pa plizyè mwayen. Yo rive sou fwontyè Kanaran yo e yo voye espyon nan peyi a. Lè Izrayelit yo te tande espyon yo te fè konnen sitiyasyon an nan Kanaran, yo refize pran posesyon l. Bondye kondane yo amò nan dezè a jiskaske yon nouvo jenerasyon ka grandi epi akonpli travay la. Liv la fini ak nouvo jenerasyon Izrayelit yo nan "plenn Moab yo" pare pou travèse larivyè Jouden an.
Resansman se rezilta istwa Egzòd pèp Izrayèl la soti nan opresyon ann Ejip ak vwayaj yo pou yo pran posesyon peyi Bondye te pwomèt zansèt yo a. Kòm sa yo, li pote nan yon konklizyon tèm yo prezante nan Jenèz ak devlope nan Egzòd ak Levitik: Bondye te pwomèt Izrayelit yo ke yo pral vin yon gwo (sa vle di, anpil) nasyon, ke yo pral gen yon relasyon espesyal ak Jewova, bondye yo. , epi yo pral pran peyi Kanaran an pou yo. Resansman montre tou enpòtans sentete, fidelite ak konfyans: malgre prezans Bondye ak prèt li yo, pèp Izrayèl la manke lafwa epi posesyon tè a se pou yon nouvo jenerasyon.
Devarim/Detewonòm
Atik prensipal: Liv Detewonòm
Liv Detewonòm se senkyèm liv Tora a. Chapit 1 jiska 30 nan liv la konpoze de twa prèch oswa diskou Moyiz te bay Izrayelit yo nan plenn Moab yo, yon ti tan anvan yo te antre nan Latè pwomiz la. Premye prèch la rakonte karant ane nan pwonmennen nan dezè a ki te mennen jiska pwen sa a, ki te fini ak yon egzòtasyon pou obsève lalwa (oswa ansèyman), ke yo te konnen pita kòm Lwa Moyiz la; dezyèm nan fè Izrayelit yo sonje nesesite pou yo swiv Jewova ak lwa (oswa ansèyman) ke li te ba yo, sou ki posesyon tè a depann; e twazyèm lan ofri konsolasyon ke menm si pèp Izrayèl la montre li pa fidèl epi li pèdi peyi a, avèk repantans tout moun ka retabli. Kat dènye chapit yo (31–34) genyen Chante Moyiz la, Benediksyon Moyiz la, ak narasyon ki rakonte manto lidèchip yo pase depi Moyiz pou rive Jozye, epi finalman lanmò Moyiz sou Mòn Nebo.
Prezante kòm pawòl Moyiz te pale anvan konkèt Kanaran an, yon gran konsansis nan entelektyèl modèn yo wè orijin yo nan tradisyon pèp Izrayèl la (peyi Wa nò a) te mennen nan sid nan Peyi Wa Jida a apre konkèt Asiri a nan Aram (wityèm. syèk). anvan epòk nou an) epi yo te adapte yo ak yon pwogram refòm nasyonalis nan epòk Jozyas (fen 7yèm syèk anvan epòk nou an), ak fòm final liv modèn la parèt nan mitan retounen soti nan kaptivite Babilòn nan fen 6yèm syèk anvan epòk nou an. 38] Anpil entelektyèl wè liv la kòm yon refleksyon nan bezwen ekonomik yo ak sitiyasyon sosyal nan kas Levit la, ke yo kwè yo te bay otè yo; otè pwobab sa yo kolektivman ke yo rekonèt kòm Detewonòm.
Youn nan vèsè ki pi enpòtan li yo se Detewonòm 6:4, Shema Yisrael la, ki vin tounen deklarasyon definitif idantite jwif yo: "Koute, O Izrayèl: Seyè a, Bondye nou an, Seyè a se youn." Jezi te site vèsè 6:4–5 nan Mak 12:28–34 tou kòm yon pati nan Gran Kòmandman an.
Konpozisyon
Atik prensipal: Konpozisyon Tora a ak Patènite Mozayik la
Talmud la fè konnen se Moyiz ki te ekri Tora a, eksepte uit dènye vèsè Detewonòm yo, ki dekri lanmò li ak antèman, Jozye te ekri. Altènativman, Rashi site nan Talmud la ke "Bondye te pale yo ak Moyiz te ekri yo ak dlo nan je." Mishna a mwen Li gen ladann orijin diven Tora a kòm yon prensip esansyèl nan Jidayis. Dapre tradisyon jwif yo, Tora a te konpile pa Ezra pandan peryòd Dezyèm Tanp lan.
Yon fòmilasyon komen nan ipotèz dokimantè a
Kontrèman, konsansis savan modèn lan rejte patè Mozayik e li di ke Tora a gen plizyè otè e konpozisyon li te fèt pandan plizyè syèk. Pwosesis egzak kote Tora a te konpoze, kantite otè ki enplike yo, ak dat chak otè yo ap debat anpil. Pandan pi fò nan 20yèm syèk la, te gen yon konsansis akademik sou ipotèz dokimantè a, ki poze kat sous endepandan, ki te konpile ansanm pa yon redaktè: J, sous la Yawist, E, sous la Elohist, P , sous la prèt ak D, sous deteronomis la. Premye nan sous sa yo, J, ta konpoze nan fen 7yèm oswa 6yèm syèk anvan epòk nou an. C., ak sous ki pi resan an, P, ta konpoze alantou 5yèm syèk anvan Jezikri. c.
Ipotèz siplemantè a, yon siksesè posib nan ipotèz dokimantè a
Konsantman alantou ipotèz dokimantè a te tonbe nan dènye deseni 20yèm syèk la. Fondasyon an te mete ak ankèt sou orijin sous ekri yo nan konpozisyon oral yo, ki vle di ke kreyatè J ak E yo te pèseptè ak piblikatè epi yo pa otè ak istoryen. Rolf Rendtorff, ki te bati sou lide sa a, te diskite ke baz Pentateuk la se nan narasyon kout, endepandan, ki te fòme piti piti nan pi gwo inite e ki te rasanble nan de faz editoryal, premye Detewonòm, dezyèm Prèt la. Kontrèman, John Van Seters defann yon ipotèz konplemantè, ki postule ke Tora a te sòti nan yon seri adisyon dirèk nan yon kò travay ki deja egziste.[51] Istoryen biblik Joel S. Baden, pami lòt moun, te defann yon ipotèz "neodocumentalist", ki reponn a kritik sou ipotèz orijinal la epi mete ajou metodoloji yo itilize pou detèmine ki tèks ki soti nan ki sous. Yon ipotèz konsa ap kontinye gen sipòtè ann Izrayèl ak Amerik di Nò.
Pifò entelektyèl jodi a kontinye rekonèt Detewonòm kòm yon sous, ak orijin li nan kòd lwa ki te pwodwi nan tribinal Jozyas la jan De Wette te dekri, pita ankadre pandan ekzil la (diskou yo ak deskripsyon yo devan ak dèyè). nan kòd la) pou idantifye li kòm pawòl Moyiz yo. Pifò entelektyèl yo dakò tou ke kèk fòm sous prèt te egziste, byenke limit li yo, espesyalman pwen final li yo, se ensèten. Yo rele rès la kolektivman kòm moun ki pa prèt, yon gwoupman ki gen ladan tou de materyèl anvan prèt ak pòs prèt.
DAT KONSTRIKSYON
Finalman Tora a lajman konsidere kòm yon pwodwi nan peryòd Pèsik la (539-333 anvan epòk nou an, pwobableman 450-350 anvan epòk nou an). Konsantman sa a repwoche yon pwennvi tradisyonèl jwif ki bay Esdras, lidè kominote jwif la lè l te retounen soti Babilòn, yon wòl enpòtan nan dekresyon li. Anpil teyori yo te pwopoze pou eksplike konpozisyon Tora a, men de yo te espesyalman enfliyan. Premye a nan sa yo, Otorizasyon Imperial Pèsik la, ki te prezante pa Peter Frei an 1985, diskite ke otorite Pèsik yo te egzije jwif Jerizalèm yo soumèt yon sèl kò lwa kòm pri a nan otonomi lokal yo. Teyori Frei a te, dapre Eskenazi, "sistematikman demoute" nan yon senpozyòm entèdisiplinè ki te fèt an 2000, men relasyon ki genyen ant otorite Pèsik yo ak Jerizalèm rete yon pwoblèm enpòtan. [diskite] Dezyèm teyori a, ki asosye ak Joel P. Weinberg epi ki rele "Kominote Sitwayen Tanp lan," pwopoze istwa Egzòd la te konpoze pou sèvi bezwen yon kominote jwif apre ekzil ki te òganize alantou tanp lan, ki aji an reyalite kòm yon bank pou moun ki te fè pati li.
PORTAL JIDAYIS
GADE
Ekri Rabbinik yo di ke Tora oral la te bay Moyiz sou mòn Sinayi, ki, dapre tradisyon Jidayis Otodòks, te fèt an 1312 anvan epòk nou an. Tradisyon rabinik Otodòks fè konnen Tora Ekri a te anrejistre sou karant ane kap vini yo, byenke anpil entelektyèl jwif ki pa Otodòks yo afime konsansis savan modèn ke Tora Ekri a gen plizyè otè e li te ekri sou plizyè syèk.
Talmud la prezante de opinyon sou fason Moyiz s egzakteman te ekri Tora a. Yon pwennvi di Moyiz te ekri l piti piti jan li te dikte l, epi li te konplete l tou pre lanmò li, e lòt opinyon an di Moyiz te ekri tout Tora a nan yon sèl ekriti toupre lanmò li, ki baze sou sa li te dikte. pou li pandan ane yo.
Talmud la di ke uit dènye vèsè Tora a ki pale de lanmò Moyiz ak antèman Moyiz pa t 'kapab ekri, kòm ekri li ta se yon manti, epi yo te ekri apre lanmò li pa Jozye. Abraham ibn Ezra ak Joseph Bonfils te obsève [sitasyon bezwen] ke fraz yo nan vèsè sa yo prezante enfòmasyon ke moun ta dwe konnen sèlman apre epòk Moyiz la. Ibn Ezra te fè konnen, epi Bonfils te deklare klèman, Jozye te ekri vèsè sa yo anpil ane apre lanmò Moyiz. Lòt kòmantatè pa aksepte pozisyon sa a epi yo fè konnen byenke Moyiz pa t ekri uit vèsè sa yo, yo te dikte li e Jozye te ekri yo dapre enstriksyon Moyiz te kite yo, e Tora a souvan dekri evènman kap vini yo, kèk ladan yo toujou. pou vini yo poko pibliye. rive.
Tout opinyon rabinik klasik yo di ke Tora a te antyèman Mozayik ak orijin diven. Mouvman Jwif liberal ak Refòm jodi a rejte patè Mozayik, menm jan pi fò tout koulè Jidayis Konsèvatè yo.
Dapre Lejand Juif yo, Bondye te bay pitit Izrayèl yo Tora apre li te pwoche bò kote tout tribi ak nasyon sou latè e li te ofri yo Tora a, men dènye a te rejte l pou yo pa t gen eskiz pou yo inyore li. Nan liv sa a, Tora a defini kòm youn nan premye bagay ki te kreye yo, kòm yon remèd kont move enklinasyon an, epi kòm konseye ki te konseye Bondye pou kreye moun nan kreyasyon mond lan pou fè l jistis la.
